Spis treści Dlaczego rejestracja samolotu na Malcie jest tak popularna Maltański rejestr lotniczy: wymagania i procedura Korzyści podatkowe przy rejestracji prywatnego odrzutowca na Malcie Praktyczny przebieg: krok po kroku do rejestracji na Malcie Koszty i czas: podsumowanie Typowe pułapki i jak ich uniknąć Malta AOC vs. inne rejestry UE – porównanie Najczęściej zadawane pytania Kiedy trzy lata temu po raz pierwszy stanąłem na lotnisku Malta International Airport i zobaczyłem Bombardiera Global 6000 z maltańską rejestracją 9H- zaparkowanego przy terminalu, pomyślałem: Fajne, ale co Malta ma wspólnego z prywatnymi odrzutowcami? Dziś już wiem: całkiem sporo. Malta to już nie tylko mała wyspa na Morzu Śródziemnym, gdzie niemieccy emeryci spędzają jesień życia. Stała się jednym z najbardziej atrakcyjnych rejestrów samolotowych w Europie – i to z naprawdę mocnych powodów. Jeśli rozważasz rejestrację swojego prywatnego odrzutowca na Malcie albo po prostu chcesz się dowiedzieć, dlaczego nagle tyle międzynarodowych samolotów biznesowych otrzymuje maltańskie oznaczenia, zapnij pasy. Zabieram Cię do świata Maltańskiego Rejestru Statków Powietrznych – bez marketingowych frazesów, za to z faktami, które naprawdę musisz znać. Dlaczego rejestracja samolotu na Malcie jest tak popularna Wyobraź sobie, że nie musisz rejestrować swojego auta w Niemczech, lecz możesz zupełnie dowolnie wybrać kraj: Niemcy, Szwajcaria, może Malta? W prywatnych odrzutowcach jest to rzeczywiście możliwe. Swój samolot możesz zarejestrować w dowolnym kraju UE – a oferta Malty jest bardzo trudna do pobicia. Maltańskie Aircraft Registration Package” w skrócie Malta oferuje właścicielom samolotów pakiet usług, jakiego trudno szukać w Europie. Maltański Rejestr Samolotów powstał w 2010 roku i od tego czasu wyrósł na jeden z najbardziej dynamicznych rejestrów. Dlaczego? Bo na Malcie doskonale zrozumiano, czego oczekują zagraniczni właściciele samolotów. Podstawa jest prosta: Malta nie chce tylko administrować właścicielami samolotów, ale ich aktywnie wspierać. To oznacza: szybkie procedury, komunikację po angielsku, elastyczność – i co najważniejsze – warunki podatkowe, przy których nikt nie będzie Cię łupił. Członkostwo w UE jako atut Jako kraj członkowski UE Malta automatycznie daje dostęp do całej europejskiej przestrzeni powietrznej. Twój samolot zarejestrowany na Malcie może bez dodatkowych zezwoleń operować w 27 krajach unijnych. To ogromna przewaga nad rejestrami spoza UE, gdzie na każdy lot do Europy potrzeba dodatkowej papierologii”. Jednocześnie korzystasz ze strategicznego położenia Malty na Morzu Śródziemnym. Stąd jest blisko zarówno do Europy, jak i Północnej Afryki oraz Bliskiego Wschodu – idealnie dla międzynarodowego biznesu. Liczby mówią za siebie Od 2010 roku w rejestrze maltańskim wpisano ponad 800 samolotów. Może to niewiele w porównaniu z rejestrami w USA czy Wielkiej Brytanii, ale trend jest jasny: każdego roku coraz więcej właścicieli samolotów wybiera Maltę. Co to dla Ciebie oznacza? Malta to już nie niszowy rejestr, ale uznana alternatywa z dopracowanymi procedurami. Nie zostaniesz królikiem doświadczalnym”, a możesz liczyć na sprawdzone rozwiązania. Maltański rejestr lotniczy: wymagania i procedura Zanim przejdziesz do szczegółów, powiem jasno: rejestracja prywatnego odrzutowca na Malcie nie jest czarną magią, ale też nie jest zwykłym spacerek. Są jasne zasady, konkretne wymogi i określona procedura. Dobrą wiadomością jest to, że wszystko jest przejrzyste i logiczne. Podstawowe wymogi rejestracji na Malcie Nie każdy może zarejestrować swój samolot na Malcie. Musisz spełnić określone kryteria: Obywatelstwo UE lub miejsce zamieszkania: musisz być obywatelem UE albo mieć główne miejsce zamieszkania w UE Firma z siedzibą w UE: Alternatywnie właścicielem może być przedsiębiorstwo z siedzibą w UE Świadectwo zdatności do lotu: Twój samolot musi mieć ważne Certificate of Airworthiness Potwierdzenie ubezpieczenia: Obowiązkowe jest pełne ubezpieczenie lotnicze Kompletna dokumentacja techniczna: Wszystkie wymagane dokumenty muszą być gotowe Malta AOC: jeśli chcesz latać komercyjnie Jeśli chcesz wykonywać loty komercyjne (np. czartery), a nie tylko prywatne, musisz zdobyć Air Operator Certificate (AOC – certyfikat przewoźnika lotniczego). Malta oferuje w tym zakresie szczególnie atrakcyjne warunki. Maltański AOC pozwala oferować loty czarterowe zarówno w UE, jak i międzynarodowo. Uzyskanie zgody trwa zwykle 3–6 miesięcy, zależnie od skali działalności. Rodzaj AOC Zakres działania Czas rozpatrzenia Roczne opłaty Private Operation Tylko prywatnie 4–8 tygodni €2.500-4.000 Commercial AOC Czarter i prywatnie 3–6 miesięcy €8.000-15.000 Airline AOC Loty rozkładowe 6–12 miesięcy €25.000+ Różnice w stosunku do rejestracji w Niemczech Jeśli próbowałeś już zarejestrować samolot w Niemczech, od razu zobaczysz różnicę na Malcie. W Niemczech na decyzję można czekać nawet 6 miesięcy – na Malcie standardem jest 4–8 tygodni. Dlaczego? Malta wie, że w lotnictwie czas to pieniądz. Co więcej, komunikacja po angielsku jest dużo prostsza niż skomplikowany język urzędniczy” niemieckiej administracji. Nie ma w trybie decyzji administracyjnej” – są jasne, czytelne instrukcje. Co to dla Ciebie oznacza? Malta maksymalnie upraszcza rejestrację, nie obniżając przy tym standardów bezpieczeństwa. Oszczędzasz czas i nerwy. Korzyści podatkowe przy rejestracji prywatnego odrzutowca na Malcie To temat, który interesuje większość właścicieli samolotów: podatki. Malta oferuje tu system wręcz unikalny w Europie. Uwaga – optymalizacja nie jest równoznaczna z unikaniem podatków. Wszystko musi być legalne i transparentne. Maltański system podatkowy dla samolotów Na Malcie obowiązuje tzw. podatek tonażowy. Nie płacisz podatku od wartości odrzutowca, tylko od jego masy. W przypadku typowego business-jeta klasy średniej (np. Cessna Citation czy Bombardier Learjet) to ok. €1.000-3.000 rocznie. Dla porównania: w Niemczech za ten sam samolot płacisz szybko €10.000-20.000 rocznie, w zależności od wartości i sposobu użytkowania. VAT – najważniejsza przewaga To się robi naprawdę ciekawe. Malta oferuje kilka wariantów rozliczania VAT-u (VAT = Value Added Tax, czyli podatek od wartości dodanej, odpowiednik polskiego VAT): Import bez VAT: Jeśli sprowadzasz samolot spoza UE, pod pewnymi warunkami możesz całkiem uniknąć 18% VAT maltańskiego Struktury leasingowe: Malta umożliwia rozwiązania leasingowe zoptymalizowane podatkowo VAT za serwis: Koszty obsługi technicznej można często rozliczyć korzystniej Słynna struktura na Maltę” Wielu międzynarodowych właścicieli samolotów stosuje wyjątkowe rozwiązanie: samolot jest własnością spółki maltańskiej, która z kolei funkcjonuje w optymalnym układzie podatkowym. Wszystko legalnie, ale z udziałem profesjonalisty. Typowy scenariusz: Zakładasz spółkę na Malcie (Malta Aircraft Holding Ltd.) Spółka kupuje lub leasinguje samolot Struktura firmy umożliwia korzystanie z korzystnych umów podatkowych Samolot jest wynajmowany z powrotem do Ciebie lub Twojej firmy Kwestia podatkowa Malta Niemcy Szwajcaria Opłata rejestracyjna €5.000-15.000 €8.000-25.000 CHF 3.000-10.000 Podatki roczne €1.000-3.000 €10.000-20.000 CHF 5.000-15.000 VAT przy zakupie 0-18%* 19% 7,7% VAT za serwis Do optymalizacji 19% 7,7% *W zależności od struktury i sposobu użytkowania Uwaga na pułapki Zanim pomyślisz Świetnie, zaoszczędzę miliony”, kilka słów o rzeczywistości. Te przywileje podatkowe są realne, ale jest haczyk: Wymóg realnej działalności: Nie wystarczy założyć firmę na papierze”. Malta żąda faktycznej aktywności gospodarczej Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania: Zależnie od kraju zamieszkania mogą pojawić się dodatkowe podatki Koszty compliance: Koszty administracji i doradztwa mogą rocznie sięgnąć €20.000–50.000 Co to dla Ciebie oznacza? Ulgi podatkowe są naprawdę spore, ale kluczowa jest fachowa obsługa. Dobry doradca podatkowy z doświadczeniem na Malcie to podstawa. Praktyczny przebieg: krok po kroku do rejestracji na Malcie Wystarczy teorii. Oto jak wygląda rejestracja w praktyce. Przeszedłem przez ten proces wielokrotnie i zapewniam – przy dobrej organizacji wszystko toczy się znacznie sprawniej, niż się obawiasz. Faza 1: Przygotowanie i zbieranie dokumentów (2–4 tygodnie) Zanim jeszcze złożysz pierwszy wniosek, zgromadzenie pełnej dokumentacji to najważniejszy (i najdłuższy!) etap. Braki czy nieścisłości wydłużą cały proces. Lista kontrolna dokumentów: Umowa kupna lub tytuł własności samolotu Certificate of Airworthiness (świadectwo zdatności) Dokumentacja techniczna (masa, lista wyposażenia) Polisa ubezpieczeniowa na minimum €1 mln Noise Certificate (potwierdzenie poziomu hałasu) Radio Station License Jeśli są: dokumenty poprzedniej rejestracji Praktyczna rada: przeanalizuj dokumenty z prawnikiem maltańskim jeszcze przed złożeniem wniosku. To wydatek rzędu €2.000–3.000, ale oszczędzasz sobie mnogość problemów później. Faza 2: Złożenie wniosku w Transport Malta (1–2 tygodnie) Transport Malta to właściwy urząd ds. rejestracji. Wniosek składa się online przez system ePlatform. Jest on o wiele bardziej przyjazny niż większość niemieckich stron rządowych, ale i tak warto mieć wsparcie. Najważniejsze formularze: TM-CAD-230: Application for Aircraft Registration TM-CAD-231: Declaration of Eligibility TM-CAD-232: Technical Data Form TM-CAD-233: Insurance Declaration Kompletne wnioski transport Malta rozpatruje zwykle w dwa tygodnie. Jeśli czegoś brakuje, czas oczekiwania może się wydłużyć do 6–8 tygodni. Faza 3: Weryfikacja i zatwierdzenie (3–6 tygodni) Teraz urząd dokładnie sprawdza całą dokumentację. To nie tylko sprawdzenie papierów – czasem wymagana jest także techniczna inspekcja samolotu. Co jest sprawdzane: Prawa własności samolotu Zdatność techniczna Ubezpieczenie Zgodność z przepisami UE Twój status prawny jako wnioskodawcy Faza 4: Nadanie znaków rejestracyjnych i rejestracja Po akceptacji dostajesz maltańskie oznaczenie: wszystkie samoloty z Malty mają prefiks 9H- i trzy litery (np. 9H-ABC). Za dodatkową opłatą €500 możesz wybrać znaki rejestracyjne według uznania (jeśli są dostępne). Właściciele często wybierają własne inicjały lub skrót firmy. Faza 5: Fizyczne oznakowanie i pierwszy lot Nowe oznaczenie trzeba fizycznie nanieść na samolot. Zwykle trwa to kilka godzin w certyfikowanym ośrodku obsługowym. Potem nic nie stoi na przeszkodzie, by wyruszyć w pierwszy lot pod maltańską flagą. Rada: zaplanuj pierwszy przelot na Maltę. To nie obowiązek, ale miły gest – i doskonała okazja, by poznać wyspę. Co to dla Ciebie oznacza? Przy dobrej organizacji i wsparciu profesjonalistów rejestracja trafia do finału po 8–12 tygodniach. Bez fachowej pomocy proces może się wydłużyć nawet do 6 miesięcy. Koszty i czas: podsumowanie Przechodzimy do rzeczy: ile naprawdę kosztuje rejestracja na Malcie? Przedstawiam realne zestawienie, bez ukrytych kosztów czy niespodzianek. Opłaty jednorazowe przy rejestracji Podstawowe opłaty są do przyjęcia – ale diabeł tkwi w szczegółach: Rodzaj kosztów Kwota Uwagi Opłaty Transport Malta €2.500-5.000 W zależności od typu samolotu Obsługa prawna €5.000-15.000 W zależności od stopnia skomplikowania Dokumentacja techniczna €1.000-3.000 Jeśli wymaga aktualizacji Oznaczenie samolotu €500-1.500 Materiały i robocizna Dostosowanie ubezpieczenia €500-2.000 Koszty administracyjne Razem €9.500-26.500 Bez kosztów doradztwa podatkowego Koszty roczne Po rejestracji musisz uwzględnić roczne wydatki: Podatek tonażowy: €1.000-3.000/rok Opłaty rejestrowe: €1.500-2.500/rok Koszty compliance: €3.000-8.000/rok Coroczny przegląd techniczny: €2.000-5.000/rok Łącznie należy zakładać koszt €7.500-18.500 rocznie – to znacznie mniej niż w Niemczech czy Szwajcarii. Ukryte koszty, o których łatwo zapomnieć Z doświadczenia: kilka pozycji często pomijanych przy pierwszych kalkulacjach: Podwójna rejestracja: Jeśli Twój samolot był wcześniej zarejestrowany gdzie indziej, wykreślenie starej rejestracji kosztuje czas i pieniądze Ryzyko kursowe: Wszystkie koszty są w euro; jeśli finansujesz w USD, możliwe różnice kursowe Koszty podróży: Zwykle kilka wizyt na Malcie jest potrzebnych Koszt alternatywny: Na czas rejestracji samolot może być przez kilka tygodni niedostępny Analiza kosztów i korzyści: kiedy opłaca się Malta? Malta nie jest dla wszystkich. Moja szczera ocena: Warto rozważyć Maltę, jeśli: Twój samolot jest wart ponad €5 mln Głównie latasz po Europie Masz wysokie koszty obsługi (optymalizacja VAT) Chcesz wykorzystywać samolot komercyjnie Malta mniej się opłaca, jeśli: Masz małego business-jeta poniżej €2 mln Latasz mniej niż 50 godzin rocznie W większości latasz po USA Nie chcesz dodatkowej złożoności Co to dla Ciebie oznacza? Malta nie jest tanim rozwiązaniem, ale przy droższych odrzutowcach oszczędności są duże. Profesjonalna analiza kosztów i korzyści przed decyzją – konieczna! Typowe pułapki i jak ich uniknąć Po trzech latach doświadczeń na Malcie i wsparciu wielu rejestracji znam najczęstsze pułapki. Zobacz, co jest najczęstszym błędem – i jak możesz się zabezpieczyć. Pułapka #1: Niekompletna dokumentacja Klasyka gatunku. Myślisz, że masz cały komplet dokumentów, a Transport Malta widzi to inaczej. Największe problemy powodują przestarzałe dane techniczne lub niepełne dowody własności. Jak tego uniknąć: Przed wnioskiem przeanalizuj komplet dokumentacji z ekspertem z Malty. Te €2.000–3.000 zwrócą się błyskawicznie dzięki unikniętym opóźnieniom. Pułapka #2: Zlekceważenie wymogu realnej działalności Malta wymaga faktycznej obecności gospodarczej, nie tylko firmy na skrzynkę pocztową”. To oznacza lokalny zarząd, lokalne decyzje, lokalną administrację. Wiele osób bagatelizuje ten wymóg. Przykład z praktyki: niemiecki przedsiębiorca założył spółkę na Malcie do swojego Gulfstreama, ale wszystkie decyzje i tak podejmowano w Monachium. Efekt – problemy z fiskusem w obu krajach. Jak tego uniknąć: Zaplanuj prawdziwą obecność lokalną od początku: maltańscy dyrektorzy, rozliczenia i obrady firmy – wszystko na Malcie. Pułapka #3: Optymalizacja VAT bez planu Przewagi VAT są kuszące, ale działają tylko, jeśli wszystko zrealizujesz zgodnie z prawem. W strukturach leasingowych łatwo o błąd. Typowy scenariusz: Strukturyzujesz import bez VAT, ale używasz samolotu głównie w Niemczech. Niemieckie urzędy mogą zażądać VAT retrospektywnie. Jak tego uniknąć: Starannie dokumentuj gdzie i jak używasz samolotu. Przestrzegaj zadeklarowanego schematu użytkowania. Pułapka #4: Niedoszacowanie kosztów compliance Koszty obsługi administracyjno-prawnej często są niedoszacowane. Maltańska księgowość, zarząd, raporty compliance – to się sumuje. Obszar compliance Koszty roczne Częstotliwość Lokalna księgowość €5.000-8.000 Stałe Doradztwo podatkowe €8.000-15.000 Rocznie Porady prawne €3.000-6.000 W razie potrzeby Zebrania zarządu €2.000-4.000 Kwartalnie Compliance rejestrowy €1.500-3.000 Rocznie Pułapka #5: Zły timing rejestracji Wielu właścicieli chce błyskawicznie zarejestrować samolot na Malcie, nie doceniając czasu potrzebnego na procedurę. Szczególnie frustrujące, kiedy ważny lot wypada jeszcze w trakcie procesu. Realistyczny harmonogram: Przygotowanie dokumentów: 4-6 tygodni Złożenie wniosku: 1-2 tygodnie Weryfikacja urzędowa: 4-8 tygodni Oznaczenie samolotu: 1 tydzień Łącznie: 10-17 tygodni Pułapka #6: Serwis wykonywany w nieodpowiednim kraju Po rejestracji na Malcie musisz zwracać uwagę, gdzie serwisujesz swój samolot. Nie każdy warsztat ma certyfikat na maszyny z Malty. Jak tego uniknąć: Jeszcze przed rejestracją upewnij się, które serwisy w Twoich docelowych lokalizacjach są autoryzowane przez Maltę. Co to dla Ciebie oznacza? Większość problemów wynika z pośpiechu i niedostatecznego przygotowania. Daj sobie czas na rzetelne planowanie – zaoszczędzisz pieniądze i nerwy. Malta AOC vs. inne rejestry UE – porównanie Malta to nie jedyny kraj UE, który walczy o międzynarodowe rejestracje. Sprawdźmy, jak wypada na tle głównych konkurentów. Najważniejsze rejestry samolotów UE Poza Maltą szczególnie popularne są Irlandia, Luksemburg oraz Isle of Man (technicznie poza UE, ale z podobnymi atutami). Każdy rejestr ma swoje plusy i minusy. Kryterium Malta Irlandia Luksemburg Isle of Man Czas rejestracji 6–12 tygodni 8–16 tygodni 10–20 tygodni 4–8 tygodni Koszty rejestracji €9.500-26.500 €12.000-30.000 €15.000-35.000 £8.000-22.000 Koszty roczne €7.500-18.500 €10.000-25.000 €12.000-28.000 £6.000-15.000 Optymalizacja VAT Bardzo dobra Dobra Ograniczona Bardzo dobra Dostęp do UE Pełny Pełny Pełny Ograniczony Malta vs. Irlandia: bezpośrednie starcie Irlandia to największy rywal Malty w UE. Oba kraje mają język angielski urzędowy i podobne rozwiązania podatkowe. Zalety Malty: Szybsze procedury Niższe koszty całkowite Większa elastyczność VAT Mniej biurokracji Zalety Irlandii: Wyższa reputacja międzynarodowa Bardziej rozbudowana sieć usługodawców Dłuższa historia Lepsze połączenia z USA Luksemburg: klasa premium Luksemburg celuje w samoloty klasy premium. Koszty są odpowiednio wyższe, ale i obsługa na najwyższym poziomie. Luksemburg warto rozważyć, jeśli masz samolot o wartości >€20 mln i cenisz absolutny prestiż. Przy mniejszych odrzutowcach to zbyt rozbudowana opcja. Isle of Man: beneficjent Brexitu Od Brexitu Isle of Man zyskała na atrakcyjności, szczególnie wśród właścicieli z Wielkiej Brytanii. Jako terytorium koronne, oferuje podejście podobne do UE, ale nie do końca jest jej członkiem. Zaleta: Bardzo szybka procedura i niskie koszty Wada: Ograniczony dostęp do UE, ryzyko kursowe (funt szterling) Niemcy: czy warto zostać u siebie”? Oczywiście można zarejestrować samolot w Niemczech. Czasem to sensowne rozwiązanie: Niemcy mają sens, jeśli: Głównie latasz po Niemczech Cenisz sobie lokalnych doradców Nie zależy Ci na optymalizacji podatkowej Obawiasz się złożoności zagranicznych rejestrów Ale bądźmy szczerzy: dla większości biznesowych samolotów międzynarodowych to Malta oferuje przewagi. Moja konkluzja – porównanie rejestrów Z mojego doświadczenia, Malta oferuje najlepszy stosunek kosztów do korzyści przy odrzutowcach średniej i dużej klasy. Dostajesz dostęp do UE, przywileje podatkowe i profesjonalną obsługę za rozsądną cenę. Irlandia to dobra alternatywa, jeśli wolisz dłuższą rynkową historię i nieco wyższe koszty. Luksemburg polecam tylko dużym odrzutowcom. Isle of Man jest ciekawa, ale niesie ryzyka związane z Brexitem. Co to dla Ciebie oznacza? Malta daje większości właścicieli prywatnych odrzutowców najlepszą kombinację kosztów, obsługi i korzyści. Zawsze jednak porównaj ją z alternatywami. Najczęściej zadawane pytania dotyczące rejestracji prywatnego odrzutowca na Malcie Czy muszę być obywatelem Malty, aby zarejestrować samolot na Malcie? Nie, wystarczy być obywatelem UE albo mieć główne miejsce zamieszkania w UE. Właścicielem może być także firma z siedzibą w UE. Ile trwa pełna rejestracja mojego prywatnego odrzutowca na Malcie? Przy kompletnej dokumentacji i wsparciu profesjonalistów cały proces zajmuje 10–17 tygodni. Bez specjalistycznej pomocy nawet 6 miesięcy lub dłużej. Jakie korzyści podatkowe oferuje Malta w porównaniu do Niemiec? Na Malcie obowiązuje podatek tonażowy zamiast podatku wartościowego. Za typowy business-jet zapłacisz €1.000–3.000 rocznie, w Niemczech to €10.000–20.000 rocznie. Dodatkowo szerokie możliwości optymalizacji VAT. Czy muszę mieć spółkę na Malcie, by zarejestrować samolot? Nie jest to obowiązek, ale dla optymalizacji podatkowej gorąco polecam. Wielu właścicieli zakłada holding maltański, by uzyskać lepszą strukturę podatkową. Czy mogę latać wszędzie w UE samolotem zarejestrowanym na Malcie? Tak, jako członek UE Malta gwarantuje automatyczny dostęp do całej europejskiej przestrzeni powietrznej bez dodatkowych zezwoleń. Ile wynoszą łączne koszty rejestracji na Malcie? Koszt rejestracji to jednorazowo €9.500–26.500 oraz rocznie €7.500–18.500. Ostateczna kwota zależy od typu samolotu i obranej struktury. Czy muszę fizycznie przylecieć samolotem na Maltę? Nie, samolot nie musi fizycznie pojawić się na Malcie. Wystarczy zamontować nowe oznaczenie rejestracyjne. Które serwisy są uprawnione do obsługi samolotów z Malty? Wszystkie warsztaty z certyfikatem EASA w UE mogą serwisować maltańskie samoloty. Nie jesteś ograniczony wyłącznie do Malty. Czy samolot zarejestrowany na Malcie mogę wykorzystywać komercyjnie? Tak, mając maltański AOC (Air Operator Certificate) możesz świadczyć loty czarterowe. Procedura uzyskania AOC trwa zwykle 3–6 miesięcy. Co się dzieje przy sprzedaży samolotu? Przy sprzedaży rejestracja jest przenoszona na nowego właściciela lub wyrejestrowywana. Transport Malta zwykle zajmuje się tym w 2–4 tygodnie.
